Prezentacija žirija #1
Tomaso Aramini
Enfant terrible italijanske ’68.:
Romano Skavolini
U političkim i umetničkim previranjima od ’68 do ’77, reditelj Romano Skavolini se etablirao kao najhrabriji filmski stvaralac na italijanskoj eksperimentalnoj sceni, kako u sadržaju koji je predočen publici, tako i u filmskoj formi. Smatran je čudom od deteta jer je sa 18 godina snimio prvi dugometražni film, dok je radio kao lučki radniik u Nemačkoj: enfant terrible italijanske kinematografije napravio je svoj profesionalni celovečernji igrani film Slepa muva 1966. godine, kontroverznu analizu besciljnog nasilja izazvanog nedostatkom motivacije i svrhe u životu glavnog lika. Film je obišao velike međunarodne festivale i svrstao Skavolinija u red „kultnih“ filmskih stvaralaca. Film je izazvao brojne kontroverze u Italiji zbog čega je zabranjeno njegovo javno prikazivanje. Dve godine kasnije, napisao je i režirao Generalnu probu, složeno strukturisanu „džojsovsku“ odiseju o grupi mladih marksističkih pobunjenika koji pripremaju revoluciju. Film obiluje visokim stepenom formalnog eksperimentisanja u montaži, koja razbija komercijalne mehanizme angažovanja između gledalaca i likova na ekranu, mehanizme koji se mogu generalizovano nazvati identifikacionim posmatračkim spektaklom. Generalna proba je, dakle, izraz radikalnog stava protiv buržoaske kinematografije i njenih tehnika uništavanja i uspavljivanja svesti kod gledalaca. Film, iako je bio hvaljen od strane kritike, zabranjen je za javno prikazivanje. Tokom ovog perioda, Romano je nastavio da snima brojne kratke i dokumentarne filmove o antropologiji i društvenim borbama. U tim filmovima je dalje razvijao svoje ideje o alternativnom filmu u kome je poremećena prostorno-vremenska linearnost služila kao sredstvo za buđenje svesti gledalaca za novo političko razmišljanje i bivstvovanje u svetu.
Godine 1976. nastanio se u Sjedinjenim Američkim Državama, a 1980. napisao i režirao Divlji lov, film o zločinima grčke fašističke hunte i, konačno, 1981. napisao i režirao jedan od najmoćnijih i najstrašnijih filmova svih vremena: Noćna mora. Časopis Variety je postavio film Nightmare kao treću po redu najveću domaću prodaju u prvom vikendu prikazivanja, računajući distribuciju u samo 127 bioskopa širom zemlje. Pogrešno označen kao horor film, Noćna mora je snažna kritika psihofarmakologije, veoma popularne u SAD, kao lak način da se potisnu psihološke kontradiktornosti kapitalističkog načina proizvodnje na tu temu, kontradikcije koje se ponovo pojavljuju u protagonisti filma kao potisnuti libido, disforični seksualni odnosi i nagon za ubijanje, kojim želi da zaustavi svoje ponavljajuće i zastrašujuće noćne more.
Noćna mora je uznemirila američku publiku zbog svojih simboličkih implikacija: ne samo zato što je Romano preokrenuo Hičkokovu gramatiku, u kojoj nikada ne vidite krv na ekranu, a ovde je vidite mnogo, već zato što ta krv predstavlja rane i pukotine na podsvesti američke srednje klase, na društvu zasnovanom na sistematskoj represiji, bila ona klasna, rasna, pa čak i psihološka, a sve za spokoj malograđanina, koji je u filmu zahvaćen iracionalnim energijama koje je želeo da kontroliše, da odbaci u stranu, ali koji na kraju poprima oblik nekontrolisanog ubice. Nije iznenađujuće da su kola hitne pomoći stavljena u pripravnost ispred njujorških bioskopa.
Kada se vratio u Italiju, 2004. Romano je započeo Apokalipsu majmuna, šestočasovnu trilogiju koja sintetiše njegove političke stavove, njegova filozofska uverenja kao i preko 40 godina estetskog eksperimentisanja. Apokalipsa majmuna se može smatrati njegovom Summa Theologica, ili poslednjom Romanovom promišljenom i hrabrom provokacijom tradicionalne kinematografije. U Apokalipsi majmuna, Romano dekonstruiše temelje današnjeg društva i njegovu reprezentaciju putem nove kinematografske gramatike koja dovodi do maksimalne napetosti tok tehnike svesti u kojoj više priča i likova teku na različitim nivoima svesti, intencionalnosti i bivstvovanja. Romanova nova dramaturgija u ovom filmu donosi brehtovske ideje epskog pozorišta: u Apokalipsi, mizanscen i montaža se neće fokusirati na ono što likovi osećaju, već na to kako lik postaje svestan i na ono čega je svestan. Cilj Romanove Apokalipse je da oslobodi gledaoca njegove uloge masovnog posmatrača masovnih spektakla, od reprezentacije stvarnosti kao sistema roba, da zamisli stvarnost kao sistem društvenih odnosa koji se može menjati i u kome se mogu tražiti svest i sloboda, za šta se i sam borio.
Ova retrospektiva se fokusira na Romanove najhrabrije kratke filmove snimljene tokom 1960-ih i ranih 1970-ih. Ovi filmovi se odnose na ključne političke teme 1970-ih, od antiimperijalizma preko crnačke oslobodilačke borbe, do današnjih ontoloških i političkih stavova protiv najvišeg stepena društvenog spektakla, onog koji svakog čoveka pretvara u posmatrača robe. Štaviše, u ovim filmovima vidimo kako se Romanove radikalne ideje sprovode u praksu: posebno različite metode podrivanja tradicionalne priče i razbijanje tradicionalnih mehanizama montaže. Ovi filmovi emancipuju gledaoca, odvajaju ga od njegove pasivne uloge i pozivaju na akciju, na veoma poetičan način, što je Romanov potpis. Potpis neverovatnog svestranog autora, militanta subverzivne kinematografije, predugo zaboravljenog i izopštenog.
ODABRANI FILMOVI
Tiha groznica (1964), 10’
Eksperimentalna reportaža napravljena od animiranih fotografija koja osuđuje zločine imperijalizma.
Samoća (1966), 11’
Čovek šeta savremenom metropolom koja vrvi od reklamnih postera, telefonskih govornica i prljavih zidova.
Ecce Homo (1969), 10’
Film inspirisan Dijalektikom prosvetiteljstva Adorna i Horkhajmera: ruke kao instrument kapitalističke eksploatacije, otuđenja ljudi i rata.
L.S.D. (1967), 10’
Halucinantno putovanje pesnika u poslednjim danima pred samoubistvo.
Beat dnevnik (1968), 11′
Par luta predgrađem metropole u potrazi za srećom.
Tako blizu, a tako daleko (1970), 10’
Lirski i dramski pregled rimskih predgrađa- od olimpijskog okruga do Ostiensa do Fjumičina. Komentar gradske buke i muzike.
Prevazići ćemo (1968), 12’
Oštra i beskompromisna agitprop vizuelna pesma posvećena borbi za oslobođenje crnaca uz montažnu tehniku Santjaga Alvareza.